QUBAYDULLİN QAZİS (ƏZİZ) SALİHOVİÇ (1887-1937) Tarixçi

1887-ci ilin iyununda Kazanda anadan olmuşdur. İlk təhsilini mollaxanada almışdır. 1909-cu ildə Kazan Universitetinin Hüquq fakültəsinə qəbul olmuş, 1916-cı ildə Kazan universitetinin Tarix şöbəsini bitirmişdir. 1917-1919-cu illərdə məktəblərdə, 1919-1925-ci illərdə Kazan universitetində pedaqoji fəa­liyyətlə məşğul olmuş, tatar xalqının tarıxı, tatar ədə­biyyatının tarixi, qədim dünya tarixi, Rusiya tarixi, din dərsləri üçün dərsliklər yazmışdır.

1925-ci ildə tatar dilində yazdığı “Tatar tarixi” bu gün də bu sahədə yeganə tam elmi əsər olduğu üçün öz elmi əhəmiyyətini qoruyur. 1925-ci ildə Bakıya köçür və 1926-cı ildə ADU-nun Türk xalqları tarixi kafedrasının privat-dosenti, eyni zamanda, Şərq Pedaqoji Institutunun tarix-ictimaiyyət şöbəsinin dekanı seçilmişdir. 1927-ci ildə professor elmi adı alır və ADU-nun Şərq fakültəsinin dekanı təyin edilmişdir.

1925-1937-ci illərdə Azərbaycan Mərkəzi Dövlət Arxivinin elmi-arxiv işçisi vəzifəsində çalışmışdır. Arxiv sənədlərinin tarixi mənbə kimi elmi dövriyyəyə daxil edilməsi və nəşri onun adı ilə bağlıdır. 1926-cı ildə I Türkoloji qurultayın təşkilatçılarından biri olmuş və qurultayda məruzə ilə çıxış etmişdir. O, 1931-ci ildə Bakı, Moskva və Mərkəzi Asiya universitetlərində mü­ha­­zirə­lər oxumuşdur.

Ə.Qubaydullin SSRİ Xalqları Tədqiqat İnstitutunun, Marksistlər Tarixi Cəmiyyətinin, Azərbaycan Dövlət Elmi-Tədqiqat İnstitu­tu­­nun, Tarix və Arxeologiya Cəmiyyətinə, Tatarşünaslıq Cəmiyyəti və b. təş­ki­latların üzvü seçilmişdir. 1933-1935-ci illərdə Pyatiqors, Kabardin-Balkar və Ka­zanda elmi-pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olmuş, 1936-cı ildə yenidən Bakıya qa­yıtmışdır. 1936-1937-ci illərdə ADU-nun SSRİ xalqları tarixi kafedrasının müdiri olmuşdur. Tatar, özbək, rus, Azərbaycan dillərində nəşr olunmuş 150-dən artıq elmi əsərin müəllifi olmuşdur. 1937-ci ildə repressiyaya məruz qalmış, çalışdığı universitetdən və SSRİ Elmlər Akademiyası Azərbaycan Filialında işdən azad edərək həbs edilmişdir.